به مناسبت سالروز(۲۹ اسفند) ملی شدن نفت ایران
در روزهای نخست انقلاب تصاویری با نام «دکتر محمد مصدق،مجاهد بزرگ»پیشاپیش جمعیت خروشان ومعترض در کنار تصاویر دیگر رهبران خود نمایی میکرد.جوانانی کنجکاو بودند که مصدق که بوده وچکار کرده است ؟ بعداز سالها همچنان این سئوال خیلی ها است .مصدق در اریبهشت ۱۲۶۱ شمسی در خانواده ای اشرافی دیده به جهان گشود .پدرش میزرا هدایت الله آشتیانی یک دهه ،وزرات استیفا ومالیه کشور را بعهده داشت .مادرش نجم السطنه فرزند مظفرالدین شاه بود.از حیث تبار از هر دوسو به خاندان سلطنت می رسید . در زمستان ۱۳۲۶ قمری ،تهران را به قصد فرانسه برای تحصیل ترک کرد .رساله دکترایش را بنام وصیت در حقوق اسلامی در ۱۹۱۲ ارائه داد.رساله او را یکی از متون نوگرای دینی در آن زمان بحساب می آوردند. او فردی دین دار بود بی انکه اعتقادی به نقش شریعت اعم از سنتی یا نو گرای آن در عرصه سیاسی داشته باشد .مدتی در دانشگاه تهران به تدریس پرداخت کتابهایی مانند دستور در محاکم حقوقی ،کاپیتولاسیون وایران و قوانین وحقوق شرکت های سهامی در اروپا منتشر کرد . در مناصب استیفا یی خراسان و والی گری فارس وتبریز و معاونت وزارت مالیه به شدت بعنوان فردی خوشنام وباهوش ودرستکار ومدیری توانا در اذهان عمومی شناخته شد .درسن ۴۲ سالگی با آرا بالایی به نمایندگی تهران برگزیده شد.که همزمان بود با به قدر ت رسیدن رضا شاه ،در ماسم تحلیف حاضر نشدسوگند به سلطنت جدیدرابجا اورد در اقدامی نمادین و زیرکانه شمایل پیامبر را به مجلس تفدیم کرد واز نمایندگان خواسته بود به احترام آن برخیزند وبه ان سوگند یاد کنند.اعتقاد داشت که مقام نمایندگی باید افتخاری وبدون حقوق باشد .وبعد مورد غضب رضاه شاه وافع گردیده وتا پایان حکومت او در حصر خانگی بسر برد.با خلع رضا شاه مصدق پس از ۱۴ سال انزوا وشش ماه حبس در بیرجند ، در اوایل ۱۳۲۲با دعوت روزنامه نگاران ومردم دوباره به عرصه سیاست باز گشت ..
مصدق درکسوت نماینده مجلس ، اعتقاد دارد وظیفۀ نمایندگی باید داو طلبانه وبدون حقوق باشد او که دکتری حقوقش را در فرانسه گرفته وسالها تجربه اندوخته وسیاست ورزی توانا ،نماینده ای نقاد ،ناطق وفعال بود.دولت حسین علاء استعفا داده وآقای سید ضیاء الدین طباطبایی قرار است وارد کار شود .نمایندگان بمشورت می پردازند .سید ضیاء را کاندید انگلیس و دیکتاتور میدانند .نمایندگان نگرانند که سید به انها تحمیل نگردد .یکی از نمایندگان ،مصدق را برای نخست وزیری پیشنهاد میدهد .که مصدق می گویذ بلاتامل موافقت کردم نمایندگان همه بالا تفاق کف زدند وبه مصدق تبریک گفتند .مصدق با رای اکثریت به نخست وزیری انتخاب شدند .ولی ازشاه میخواهد از صدور فرمان تا تصویب قانون ملی شدن نفت خوداری کند.کلیات قانون ملی شدن نفت به تصویب می رسد .ومصدق شروع بکار می کند.
طیق قراردادی دارسی که در ۱۹۰۱ به امضاء مظفرالدین شاه رسیده بود .بموجب این قرارداد بمدت ۶۰ سال امتیاز استخراج وبهره برداری نفت ایران به ویلیلم ناکس دارسی انگلیسی واگذار شده بود. طبق این قرارداد می بایستی ۲۰درصد از فروش حاصل از نفت را به ایران بپردازند .شرکت نفت انگلیسی موذیانه ،پس از کسر ۳۶درصد مالیات به نفع دولت انگلیس و تامین سوخت مجانی نیروی دریایی انگلیس وماشین آلات خود ، آنگاه از مابقی ۲۰درصد که معادل یک ونیم درصد فروش نفت بود،را به ایرا ن می پرداخت .علاوه برهمه اینها بعدا درجریان ملی شده نفت ،افشاء شد که لوله هایی هم پنهانی کشیده اند ،بدون حساب وکتاب غارت می کنند . این در حالی بود که انواع امکانات رفاهی را برای انگلیسی ها در آبادان فراهم کرده بودند ،وکارگرا ن ایرانی ،میبایستی در قبال دوازده ساعت کار روزانه ،با حداقل حقوق،در زاغه هایی که خود ساخته بودند محروم از هر امکاناتی بسر ببرند حتی برای قضای حاجت به بیابانهای اطراف روی بیاورند.
انگلیس در آن زمان قدر قدرت وامپراتور جهان بود ،چین وهند و دهها کشور مستعمره او بودند .نفت عربستان وعراق وایران را هم بهمین سان غارت می کرد .در چنین شرایطی مصدق سرسختانه پیگیر ملی کردن نفت شد .نیروهای انگلیسی را ازشرکت نفت اخراج کرد ومدیریت به ایرانیان سپرده شد .ناوگان دریایی انگلیس در خلیج فارس پهلو گرفت ،انگلیس به شواری ملل ودیوان داوری لاهه شکایت برد .بادفاع جانانه مصدق که هربار با هیئت همراه وبه هزینه شخصی به دادگاه لاهه میرفت ،در نهایت رای هم به نفع ایران صادر شد .استعمار پیر که از ضربه مصدق به زانو در آمده بود بیکار ننشست با کمک عوامل داخلیش ودربار وامریکا با میلیونها دلار هزینه ،کودتایی تدارک دیدند ،و دولت ملی مصدق را ساقط کردند بدتر از گذشته به غارت پرداختند .مصدق پس از تحمل سه سال حبس ، به خانه روستایی اش در احمد آباد تا پایان عمر در تبعید بسر برد. در ۱۴ اسفند سال ۱۳۴۵ بدرود حیات گفت .ودر اطاق پذیرایی منزلش به امانت بخاک سپرده شد.علیرغم وصیتش اجازه دفن اورا در کنار شهدای هفت تیر ندادند ،بعد از انقلاب هم تلاش آقایان بازرگان وبنی صدر برای عمل به وصیتش بی نتیجه ماند.ایدن وزیر خارجه وقت انگلیس پس از دستگیری مصدق می گوید ،تنها امشب خواب راحتی خواهم کرد .رهبران مبارزات ملی مردم در سراسر جهان به اعتمادبه نفسی دست یافتند ، که همه خودرا شاگرد مکتب ملی کردن مصدق می دانستند. وزلزله ای در دنیا علیه استعمار پیر انگلیس راه انداختند .یادش گرامی باد.
. «تاج تاریخ»
مصدق که صدقَش بُدی آشکار
مُدَبر هُشَش را بُردی به کار
بَرِ گرگ دنیا بکردی کمین
زدش زخمه ها از یسار و یمین
رُبود خوابش از ایدِن(۱)وزیر
اَبَر مَرد رزمی بکردی چو شیر
چریکهای مائو(۲) هزاران هزار
زآنها،زبانمصدق تو برتر شمار
به دنیا سالار به مردان شدی
به تصویر تایم( ۳) رامزین شدی
همه رهروانش به گِرد جهان
به شاگردیش (۴)،باز نمودند دهان
به ملی شدن، ملتش، شاد کرد
جهانی به نیکی ازاو یاد کرد
چو تاجی به تاریخ نامش بُوَد
هَماره گرامی یادش بُوَد
————————————-
۱-ایدن وزیر خارجه بریتانیا ،بعد ازدستگیری مصدق میگوید:برای اولین بار به خواب راحتی رفته است
۲-چرچیل گفته بود: زبان وسخنان مصدق کمتر از حمله یک میلیون چریک مائو نیست.
۳- به پاس حماسه بزرگش در مجامع جها نی به عنوان مردسا ل انتخاب شد.و عکس پر ابهتش بر روی مجله تایم قرار گرفت.
۴-سرهنگ ناصر رهبر مصر ،دکتر سوکارنو در اندونزی،دکتر نکرومه در غنا ،دکتر نایورا در تانزانیا،و……….درمبارزاتشان خود را شاگردان مکتب ملی کردن مصدق می دانسته اند. (عباس کاظمی ۱/۴/۹۰)
