روش های حل منازعه
منازعه ، يكي از جنبه هاي گريزناپذير جوامع بشري است كه بيانگر ناهماهنگي منافع، ارزشها و ها ادعاهايي است كه همراه با دگرگوني ي متفاوت با وضع موجود، به عنوان شكلي جديد در روابط سیاسی بوجود می آیند. گروهي از پيشگامان از رشته ي مختلف به مطالعه منازعه به عنوان يك پديده عام توجه نشان دادند و بر ويژگي هاي مشابه منازعات، خواه در روابط بین الملل ، خواه در سياست داخلي، روابط صنعتي، جوامع، خانواده و خواه بين افراد تأكيد كردند آنها .پي بردند كه می توان روش ها ي مرسوم در روابط صنعتي و ميانجيگري هاي اجتماعي را درمنازعه در مفهوم كلي آن، به كار برد (مجتهد زاده ، ربیعی،۱۳۸۸)
فرایند ها یی که برای خاتمه بخشیدن و یا تعدیل یک منازعه ، بکار گرفته میشوند ، روش های حل منازعه میگویند .مفهوم حل منازعه را شامل بهره گیری از اقدامات مقاومت بدون خشونت طرفین منازعه در تلاش برای تشویق به دستیابی به راه حلی موثر فرض کرده اند ،که از راه اطلاع رسانی فعال و از راه مداومت در مذاکره دست جمعی به حل اختلافات می پردازند .
روش های حل منازعات ، یک رشته دانشگاهی نسبتا جدید است ،که در دانشگاه های کشورهای مختلفی مانند امریکا ، انگلستان ، هلند ، اسرائیل و… تا مقطع دکتری به آموزش روش های حل منازعه می پردازند . مرکز حل منازعه صلح نلسون ماندلا ، جامعه ملی اسلامی در شهر دهلی نو از نخستین مراکزی هستند که برای صلح و حل منازعه تاسیس شده اند
اندیشمندان توافق نظر دارند که باید به منظور جلوگیری از بن بست و اتهامات متقابل و به منظور اعاده ثبات و امنیت وهم چنین حفظ ارتباطات ، تعامل مناسبی را برقرار کرد . دو رویکرد برای حل منازعات بیان کرده اند . یکی متکی بر «احساس» است و دیگری متکی بر «عقلانیت ». در رویکرد احساسی سه راه ، گریز ، ستیز و تسلیم را عنوان می کنند . که طرفین منازعه ممکن است یکی را برگزینند. در رویکرد گریز ، اجنتاب و پرهیز و فرار از مذاکره صورت می گیرد .که یک موقعییت باخت ، باخت ارزیابی می شود . و در حالت ستیز ، برخورد تهاجمی صورت می گیرد و فقط یک هدف دنبال می شود و آن هم پیروزی است . هیچ گونه انعطاف وعقب نشینی پذیرفته نیست . در روابط بین دولت ها این رویکرد به جنگ ختم میشود . در رویکرد تسلیم ، یکی از طرفین منازعه می بازد و موقعیت خود را واگذار میکند و تسلیم می شود.
در رویکرد عقلانی ، طرفین با توجه به شناخت امکانات وتوان و استدلالت و باور ها و نگرش های خود راه مشارکت مسالمت جویانه ، و شرکت در مذاکره را می پذیرد . و سعی در اقناع منطقی طرف مقابل دارد . در این حالت هم سه نتیجه متصور است . یا برد ، برد است ، یعنی هر دو طرف منافعی بدست می آورند و یا یک طرف از امکانات و منطق برتری برخوردار است و نتیجه برد ، باخت میشود . و یا اینکه هر دو طرف بدون هیچ نتیجه ای میز مذاکره را ترک می کنند که نتیجه باخت ،باخت است .
صاحب نظران ، حل منازعات را در دوسطح تعریف کرده اند . یکی سطح بین المللی ،مابین دولت ها و دیگر سطح داخلی ، در سطح داخلی ، حل منازعه بین دولت و جامعه مدنی و یا بین احزاب رقیب مطرح می شوند .
منازعات در داخل را ناشی از شکاف های اجتماعی فعال می دانند .دکتر بشیریه و دیگر صاحب نظران شکاف فعال جامعه ما را از انقلاب مشروطه تاکنون شکاف سنت و مدرنیته دانسته اند . و براین باورند که از آن زمان تاکنون این نزاع در جامعه فعال و قابل مشاهده است . دو جریان فکری کنونی جامعه ( اصول گرایی ، اصلاح طلبی ) را در این راستا ارزیابی می کنند . دکتر مهدی مجاهدی استاد برجسته علوم سیاسی در تحلیلی این دو تفکر را «عادی سازان» و «استثنا طلبان » می نامد و برای هر کدام ویژگی هایی تعریف می کنند . از ویژگی های جریان فکری اصلاح طلبی، قائل بودن به مشی مذاکره هم در سطوح بین المللی وهم داخلی می باشند . گفتمان تعامل ، تساهل ، مدارا ، و گفتگوی تمدن ها و شعار زنده باد مخالف من را در این راستا ارزیابی می کنند . دیدگاه و نظریه «حل منازعه » بنیان نظری گفتگو بین جناح های متعارض و متضاد و متفاوت فکری تلقی می گردد.
منابع :
- مجتهد زاده ، پیروز. (۱۳۸۸)بررسي هاي حل و فصل منازعات و ارائه مدل بهينه حل منازعات سرزميني، فصل نامه ژئو پلیتیک ، بهار و تابستان، ص۲۸-۱
- مجاهدی ، محمد مهدی.(۱۳۹۶) چرا به روحانی رای مدهم ، سایت نو اندیش
- بشریه ، حسین . (۱۳۸۸) موانع توسعه سیاسی ، تهران :گام نو.