۱۴ مرداد سالروز صدور فرمان مشروطیت گرامی باد
عباس کاظمی
عضو شوراي مركزي سازمان معلمان ايران
در روزگار حاکمیت قاجار ،تمامیت خواهی حاکمان خودکامه و نا کارآمدی روز افزون آنان ، هر روز بر دامنه و عمق نارضایتی جامعه ایران می افزود . هرج ومرج و بی قانونی ، فساد گسترده در دستگاه اداری ، تهی شدن خزانه بر اثر اسراف ها و ولخرجی های حکام خود کامه ، تحمیل مالیات های کمر شکن بر مردم ،گرانی و قحطی و فقر مردم ،اعطای امتیازات گوناگون به قدرت های استعماری ، انسداد سیاسی ، زوال و سقوط اقتصادی ،از جمله دلایلی بود که زمینه ساز اعتراضات مردمی و شکل گیری نهضت مشروطه خواهی شد . افزایش ارتباطات مردم با کشورهای خارجی ،تاسیس دارالفنون و توسعه مدارس جدید، ایجاد پست و تلگراف ، انتشار روزنامه ها و آثار نویسندگان آزادیخواه ، توسعه صنعت چاپ ،همگی از عوامل موثر در ظهور جنبش انقلابی مشروطه بودند . روشنفکران و دلسوزان وطن پرست ، از چندین دهه قبل ، به وضوح به ناتوانی حکام قاجار اگاه بودند . از همین رو، به فکر چاره افتادند . اصلاح طلبان آن روزگار ، ابتدا به فکر تغییر و اصلاح در بالا افتادند به همین منظور صدر اعظم مترقی ، میرزا حسین خان سپهسالار ، سفر به فرنگ را برای ناصرالدین شاه تدارک دید ، بلکه با دیدن ، ترقیات و قانون مداری آن دیار ، در سیستم حکومتی خود تغییراتی را بپذیرد . ملکم خان ، رساله یا دفتر تنظیماتی ، شبیه قانون اساسی ، تدارک دید که ضمن تامین منافع حکام ، تغییراتی هم در شیوه حکمرانی ایجاد نماید ، و تلاش های دیگر ، اما تمامیت خواهی ناصرالدین شاه، اجازه ایجاد اندک روزنه تغییری را نداد. تا زمان مظفر الدین شاه که زوال اقتصادی تشدید شد . و مبارزه مردم تعمیق یافت .
درکنارنا کار آمدی وعدم مشروعیت حاکمان ، نا رضایتی مردم اوج گرفت . وحدت و ائتلافی از علما و روشنفکران وتجار و فرودستان و نخبگان ایلات ،دگر اندیشان و چپ های سوسیالیست و اقلیت های قومی و مذهبی شکل گرفت . روحانیت مترقی رهبری سیاسی را ، روشنفکران رهبری فکری و ایدئولوژیک را و تجار و بازار حمایت های مالی را بر عهده گرفتند . و تنها راه تغییر را ، انقلاب در پایین یافتند .
نهضت سازمان یافتگی هم داشت . ملکم خان مجامع آدمیت را از پیش شکل داده بود . انجمن معارف، مرکز غیبی، حزب اجتماعیون عامیون، جامعه آدمیت، کمیته انقلابی، انجمن مخفی، کمیته سران اصناف و… از جمله سازمان‌های مهم در این دوره بودند.
در چنین شرایطی ، امین الدوله سیاست مدار اصلاح طلب و مترقی را به صدر اعظمی گماردند ، تا شاید مانع اوج گیری اعتراضات مردم گردد ، اما مردم او را نیز تاب نیاوردند . قدرت خودکامه در مقابل اوج گیری جنبش ، دیگر توان سرکوب و سلطه را هم نداشت نا گزیر به عقب نشست ، فرمان مشروطیت را صادر کرد ،قانون اساسی تصویب شد و مجلس افتتاح گردید .
نهضت مشروطه چندین هدف را دنبال می کرد . بازسازی ایران ، رهایی از سلطه خارجی ، ایجاد امنیت وثبات سیاسی و حاکمیت قانون و دمکراسی را از آرمان های انقلاب مشروطیت ذکر کرده اند . که در تحقق کامل آنها ناکام ماند ، اکثریت محققان و پژوهشگران عمده ترین، دلیل ناکامی این انقلاب را وقوع جنگ جهانی و دخالت قدرت های بیگانه مانند روس و انگیس ، دانسته اند .
انقلاب مشروطه را سر آغاز افتخار آمیز تثبیت گذار از جامعه سنتی به مدرن دانسته اند که دستاورد هایی مانند قانون اساسی ، مجلس نمایندگان ، تصویب قوانین قضایی و اقتصادی ، تصویب قوانین مبارزه با نفوذ خارجی و حذف تیول داری، حذف شبان رمگی ، تصویب قوانین آزادی مطبوعات را ببار آورد . اصل تفکیک قوا، برابری در پیشگاه قانون، حق استیضاح دولت و وزراء توسط مجلس، وضع قوانین، برخورداری از حقوقی همچون حق آزادی اجتماعات، آزادی بیان، آزادی اندیشه، انتخابات آزاد، آزادی مطبوعات و بالاخره و بالا‌تر از همه محدودیت قدرت حکومت به قانون و حاکمیت قانون در اصل جملگی مفاهیمی هستند که مشروطه آنها را با خود به ایران آورد.
تحولات دوران رضا شاه را نیز متاثر از آرمان های مشروطه و آوردن رضا شاه را کودتای نخبگان فکری می دانند .که گرچه با دموکراسی و احترام به مجلس سازگاری نداشت . اما درتحقق سه آرمان دیگر مشروطه مانند بازسازی ایران ، ایجاد امنیت و وایجاد تمرکز موثر بود . از ۱۴ مرداد ۱۲۸۵ تاکنون ۱۱۲ سال از انقلاب ناتمام مشروطه می گذرد . انقلاب مشروطه را به لحاظ عدم تحقق آرمان دموکراسی خواهی جنبش ناتمام نامیده اند . چون جنبش دموکراسی خواهی آن کامل تحقق نیافته و هنوز تداوم و استمرار دارد .
